Na zijn succesvolle boek ‘Gratis geld voor iedereen’ heeft Rutger Bregman de handschoen opgepakt om een ander geluid te laten horen over onze visie op de aard van de mens. De titel van zijn nieuwe boek, ‘De meeste mensen deugen’, geeft zijn intentie al weer om af te rekenen met het idee dat de mens van nature (alleen maar) slecht is, egoïstisch en uit op eigen belang. Dit doorwrochte boek, met talloze gegevens uit onderzoeken, breekt een lans voor wat hij noemt: een nieuwe geschiedenis van de mens. De aanname dat mensen alleen maar egocentrisch zijn schuift hij terzijde. Onder andere de roman Lord of the flies, waarin een groep jongens op een onbewoond eiland strandt en elkaar naar het leven gaat staan, heeft het idee doen postvatten dat het kwaad in de mens zit. De auteur William Golding verkreeg de Nobelprijs voor zijn oeuvre, en het boek is verschenen in vele talen.
Bregman toont aan, op basis van veel onderzoeksgegevens, dat mensen in principe het goede willen en elkaar willen helpen. Verrassend en ontluisterend is zijn analyse van twee beroemde psychologische experimenten: het Stanford Prison experiment van Zimbardo en het elektrische schokken experiment van Milgram.
Het Zimbardo-experiment heeft jarenlang als bewijs gediend dat sadistisch gedrag als natuurlijk en vanzelf opgeroepen wordt zodra je een groep mensen willekeurig verdeelt in bewakers en gevangenen. Bregman toont aan dat er van alles niet klopt aan dit experiment, en dat Zimbardo niet geschroomd heeft te manipuleren en feiten te verduisteren.
Op het Milgram-experiment, waarbij mensen elektrische schokken (in oplopende intensiteit, tot aan 450 volt) moesten toedienen aan anderen als die een fout antwoord gaven, valt ook het een en ander af te dingen. Kern van de kritiek is dat het niet bewijst dat mensen slaafs bevelen opvolgen, maar wel dat mensen het kwade vaak doen vanuit goede bedoelingen. Eenvoudig gezegd: in dit geval hadden de proefpersonen allerlei redenen om door te gaan, ofwel omdat ze niet geloofden dat het echt was, ofwel omdat ze de proefleider wilden helpen. Dat laatste is erg genoeg, maar geen bewijs dat mensen van nature kwaadwillend zijn. Er is vaak eerder sprake van conformisme. En hoe zit het dan met de nazi’s en Auschwitz? En met Eichmann, en de banaliteit van het kwaad, zoals filosofe Hannah Arendt concludeerde na het bijwonen van het Eichmann-proces begin jaren ‘60? Bregman biedt prikkelende invalshoeken en onderzoeksresultaten om over deze pijnlijke en gevoelige materie na te denken.
Een aanrader.
René Meijer
Rutger Bregman, De meeste mensen deugen. Een nieuwe geschiedenis van de mens, De Correspondent.
